माझा अविस्मरणीय कुंभमेळा प्रयाग राज अनुभव*

 QS रँकिंग म्हणजे काय?

डॉ. जितेंद्र आत्माराम होले पुणे 

आजकाल सगळीकडे चर्चा सुरू आहे की QS आणि NIRF रँकिंग म्हणजे काय? 

QS रँकिंग म्हणजे Quacquarelli Symonds या ब्रिटनमधील शिक्षण व संशोधन क्षेत्रातील संस्थेद्वारे दरवर्षी प्रकाशित केले जाणारे जागतिक विद्यापीठांचे क्रमांकन (World University Rankings) होय.

ही रँकिंग जगातील विद्यापीठांची तुलना करून त्यांच्या गुणवत्तेचा अंदाज लावण्यासाठी केली जाते.

QS रँकिंगचे प्रमुख घटक (Main Parameters of QS Ranking):

१) Academic Reputation (शैक्षणिक प्रतिष्ठा) –

जगभरातील प्राध्यापक, संशोधक आणि तज्ञ यांच्याकडून मिळालेल्या मतांवर आधारित मूल्यांकन: 40%

२) Employer Reputation (नियोक्त्यांची प्रतिष्ठा) .

पदवीधर विद्यार्थ्यांना रोजगार देणाऱ्या उद्योगांच्या मतांवर आधारित.: 10%

३)Faculty/Student Ratio (शिक्षक-विद्यार्थी गुणोत्तर) –

प्रत्येक विद्यार्थ्यांमागे किती शिक्षक उपलब्ध आहेत यावर आधारित: 20%

४)Citations per Faculty (प्राध्यापकांमागे संशोधन संदर्भसंख्या) –

संशोधनातील गुणवत्ता आणि प्रभाव मोजण्यासाठी : 20%

५)International Faculty Ratio (आंतरराष्ट्रीय शिक्षकांचे प्रमाण) –

विद्यापीठात परदेशी शिक्षकांची टक्केवारी: 5%

६)International Student Ratio (आंतरराष्ट्रीय विद्यार्थ्यांचे प्रमाण) –

परदेशी विद्यार्थीसंख्या आणि विविधता मोजण्यासाठी.: 5%

QS रँकिंगचे महत्त्व:

विद्यापीठाची जागतिक ओळख आणि प्रतिष्ठा वाढवते.विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षणासाठी योग्य संस्था निवडण्यास मदत करते. संस्थांना संशोधन व शिक्षणाच्या गुणवत्तेवर भर देण्यासाठी प्रेरणा मिळते.सरकार आणि नियामक संस्थांना धोरणात्मक निर्णय घेण्यासाठी दिशा मिळते.

QS रँकिंगसाठी कोण अर्ज करू शकतो (Eligibility for QS Ranking):

१) मान्यताप्राप्त उच्च शिक्षण संस्था (Recognized Higher Education Institutions):

QS रँकिंग ही जगभरातील मान्यताप्राप्त विद्यापीठे आणि महाविद्यालये यांच्यासाठी असते.

 म्हणजेच, ज्यांना त्यांच्या देशातील राष्ट्रीय मान्यता संस्था (Accreditation Body) कडून मान्यता आहे, ती संस्था अर्ज करू शकते.

उदा.भारतात: AICTE, UGC, NAAC, NBA मान्यता असलेली संस्था

इतर देशांत: त्यांची स्थानिक मान्यतादायी संस्था

२) पूर्णवेळ पदवी/पदव्युत्तर अभ्यासक्रम असलेली विद्यापीठे (Universities offering Degree Programs).

QS रँकिंग फक्त त्या संस्थांसाठी आहे ज्या पूर्णवेळ शिक्षण देतात — जसे की बी.टेक, एम.टेक, बी.एससी., एम.एससी., बी.ए., एम.ए., पीएच.डी.

फक्त प्रशिक्षण संस्था, कोचिंग सेंटर किंवा लघु प्रमाणातील प्रशिक्षण संस्थांना QS रँकिंगसाठी पात्रता नसते.

३) संशोधन व प्रकाशन ॲक्टिव असणे (Active in Research & Publications):

QS रँकिंगमध्ये “Citations per Faculty” हा घटक महत्त्वाचा आहे.

त्यामुळे संस्थेत संशोधन कार्य, पेपर्स, जर्नल्स, प्रकल्प वगैरे सक्रिय असणे आवश्यक आहे.

४) डेटा सादरीकरण क्षमता (Ability to Submit Institutional Data):

QS संस्था प्रत्येक विद्यापीठाकडून तपशीलवार डेटा मागते, जसे की:

शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांची संख्या,

संशोधन लेखांची संख्या,

परदेशी शिक्षक आणि विद्यार्थी टक्केवारी,

पदवीधर रोजगार दर इ.

त्यामुळे संस्थेकडे हे सर्व अचूक आकडे व दस्तऐवज उपलब्ध असणे आवश्यक आहे.

५) अर्ज प्रक्रिया (Application Process): QS दरवर्षी “QS Data Collection Portal” उघडते.

विद्यापीठ किंवा संस्था त्यामध्ये स्वतःची माहिती भरून सबमिट करते.

त्यानंतर QS संस्था त्या माहितीचे स्वतंत्र पडताळणी व मूल्यांकन करते.

योग्य ठरलेल्या संस्थांची नावे पुढील QS World University Ranking List मध्ये जाहीर केली जातात.